پرسش هاي پيرامون غيبت امام زمان عليه السلام

به نام خدا

پرسش: آیا امام زمان (عج) ازدواج کرده و فرزند دارد ؟

پاسخ: دليل معتبري نداريم كه موضوع ازدواج حضرت مهدي(ع) و وجود فرزند براي ايشان را به طور قطع، اثبات يا نفي كند. البته برخي براي اثبات ازدواج حضرت دليل آورده‌اند كه ازدواج سنت پيامبر است و امام مهدي(ع) حتما به سنت پيامبر عمل مي‌كند، ولي بايد گفت: آن حضرت در شرايط غيبت به سر مي‌برد كه يك زندگي استثنائي است. بنابراين، امكان دارد كه ازدواج را تا عادي شدن زندگي خود به تاخير اندازد.
در عين حال، اگر حضرت، در همه عمر شريفشان يك بار هم ازدواج كرده باشد و در زماني محدود همسري داشته باشد؛ به سنت نبوي عمل كرده‌اند و لزومي ندارد كه حضرت هميشه همسر و فرزنداني داشته باشد.
در مقابل برخي ديگر، ازدواج و همسر و فرزند داشتن را هم منافي با امر غيبت دانسته‌اند و هم از لحاظ اجتماعي، قابل سوء استفاده.
همچنين در روايتي نقل شده است: به امام رضا(ع) عرض كرديم: براي ما روايت شده كه امام از دنيا نمي‌رود تا آنكه نسل خود را ببيند. حضرت فرمود: آيا در خصوص اين حديث گفته نشده « الا القائم» يعني به جز قائم.(اثبات الوصية، ص201)
بنابراين درباره ازدواج و همسر و فرزند داشتن آن حضرت يا نفي آن به صورت قاطع نمي‌توان سخن گفت. علاوه بر اينكه اين مسأله يكي از مباحث فرعي در ميان مباحث مهدويت است كه اطلاع نداشتن از آن، ضرري ندارد و پي‌گيري آن نيز ثمري ندارد.

پرسش: آيا امام زمان (ع) در چاه رفته است ؟

پاسخ: خير، اين حرف صحيح نيست. منزل امام زمان(ع) در شهر سامرا داراي سردابي بود كه امام هادي(ع) و امام عسكري(ع) در آنجا به عبادت مشغول بودند. پس از رحلت امام حسن عسكري(ع) امام زمان(ع) يك بار در سرداب كه محل عبادت بود ديده شد و پس از آن در پرده غيبت قرار گرفت. هر چند قبل از آن (در زمان زنده بودن پدر) نيز زندگي مخفيانه داشت وكسي ايشان را نمي‌ديد. بنابراين سرداب محلي است كه غيبت امام زمان در سال 260 هـ.ق (پس از شهادت پدر) از آنجا آغاز گشت.

پرسش: آيا انسان هاي در زمان غيبت امام با انسان هاي در زمان حضور ائمه مساوي هستند؟ آيا اين تبعيض و ظلم نيست که ما از حضور ظاهري امام محروميم؟

پاسخ: ما نيز داراي امام و پيشوايي هستيم كه در ميان ما حضور دارد، و ما از هدايت‌ها و عنايت‌ها و بركات وجودي او بهره مي‌بريم، هر چند كه در بيشتر موارد الطاف آن بزرگوار به صورت غير مستقيم شامل ما شده و دعاهاي ما به بركت آن بزرگوار مستجاب مي‌شود و ما متوجه نمي‌شويم. البته در مواردي نيز الطاف امام مهدي(ع) به صورت مستقيم به انسان‌ها رسيده و آنها متوجه مي‌شوند.
ناگفته نماند كه دوراني كه ما در آن زندگي مي‌كنيم دوران غيبت است، و اين طبيعي است كه از برخي بهره‌ها محروم باشيم. ولي بايد توجه داشت كه علت غيبت حضرت، عملكرد نامطلوب انسان‌ها بوده است. زيرا آنان با كنار گذاشتن اهل بيت و تنها گذاشتن آنان باعث اين محروميت شدند. همانگونه كه طولاني شدن امر غيبت نيز به علت كوتاهي مردم و عدم توجه آنان به امام است.
بايد دانست: امام مهدي(عج) زماني ظهور مي‌کند که شرايط آن فراهم شده باشد؛ يعني، افرادي باشند که واقعا يار و ياور امام(عج) باشند. او را شناخته و ايمان قوي به او و اهدافش داشته باشند و لحظه اي دست از ياري و حمايت بر ندارند. از طرفي مردم آمادگي پذيرش حضرت را واقعا داشته باشند و خواستار ظهورش شوند… و اين زماني است که مردم در زندگي خود ياد حضرت را زنده کنند و اعمال و رفتار و کردارشان به گونه اي باشد که نشان دهند منتظر ظهورند. وضعيت مردم جهان نيز به گونه‌اي باشد که منتظر ظهور مرد آسماني باشند.
البته خداوند مهربان لطف بيكرانش هر چند شامل همه مردم است ولي به مردم زمان غيبت عنايت ديگري دارد. از اين رو در روايت هست كه نماز‌ها و اعمال مردم در زمان غيبت از ثواب بيشتري برخوردار است همانگونه كه توبه و استغفار راحت‌تر پذيرفته مي‌شود.

پرسش: امام مهدع (عج) به چه صورت غیبت کرده است ؟ چه فرقی با عقائد اهل سنت دارد ؟

پاسخ: «غيبت» يعني پنهان بودن، مراد از غيبت امام زمان(عج) اين است كه ايشان زندگي پنهاني دارد. با توجه به روايات مي‌توان دريافت مراد از پنهان زيستي حضرت مهدي(عج) اين است كه مردم ايشان را نمي‌شناسند. يعني آن بزرگوار در ميان مردم مي‌باشد و آنان او را مي‌بينند؛ ولي نمي‌دانند او همان امام زمان(عج) مي‌باشد. لذا غيبت حضرت(عج) به حضرت يوسف(ع) تشبيه شده است كه با اينكه برادرانش براي خريد گندم به مصر رفتند و او را ديدند، ولي وي را نشناختند. البته در مواردي بدن حضرت نيز ديده نمي‌شود.
اكثر اهل سنت چون معتقدند امام مهدي(عج) به دنيا نيامده است، لذا براي ايشان غيبتي قائل نيستند.

پرسش: امام مهدي کدام موضوع را دليل محروم ماندن شيعيان از سعادت وجود خود دانست ؟

پاسخ: آن حضرت اتحاد در وفاداري به ولايت و امامت را مانع ملآقات و عدم ظهور دانسته‌اند. اين موضوع در يكي از نامه‌هاي امام زمان(ع) به شيخ مفيد مطرح شده است. حضرت مهدي(ع) مي‌فرمايد: «ولو ان اشياعناوفقهم الله لطاعته علي اجتماع من القلوب في الوفاء بالعهد عليهم لما تأخر عنهم اليمن بلقائنا و لتعجلت لهم السعاده بمشاهدتنا علي حق المعرفه و صدقها منهم بنا فما يحبسنا عنهم الا ما يتصل بنا مما نكرهه و لانؤثره منهم و الله المستعان و هو حسبنا و نعم الوكيل»؛ «اگر همه شيعيان ما ـ كه خداوند در طاعت خويش آنها را موفق بدارد ـ بر وفا به عهد و پيماني كه با ما بسته‌اند، با يكديگر متحد و يكدل مي‌شد؛ هرگز سعادت ديدار و ملآقات ما به تأخير نمي‌افتاد و ديدار و مشاهده ما ـ كه بر اساس معرفت و شناختي صادقانه است ـ به زودي براي آنان رخ مي‌داد. آنچه كه مانع مي‌شود ما بر آن طلوع كنيم اعمالي است كه ما آن را زشت مي‌شماريم و نمي‌پسنديم.
پس اگر شيعيان با ميل قلبي و رغبت، به امام زمان(ع) توجه و از اعمال نا پسند دوري كنند و به عهد و پيمان با ولايت و امامت استوار باشند، به ديدار آن حضرت و دولت كريمه او نائل خواهند شد. به طور خلاصه مي‌توان موانع ظهور و ديدار را در سه شاخصه كلي دانست:
1. عدم معرفت و شناخت واقعي ولايت و امامت؛
2. عدم استواري بر پيمان با ولايت در اعتقاد و عمل؛
3. ارتكاب اعمال ناپسند و آنچه مورد رضاي امام زمان(ع) نيست.

پرسش: پيشينه غيبت چيست ؟

پاسخ: پيشينه غيبت: غيبت و نهان زيستى، پديده‏اى نيست كه براى اولين بار و تنها درباره آخرين حجت پروردگار روى داده باشد بلكه از روايات فراوان استفاده مى‏شود كه تعدادى از پيامبران بزرگ الهى، بخشى از زندگى خود را در پنهانى و غيبت بوده‏اند و اين امر به جهت حكمت و مصلحت خدايى بوده و نه يك خواسته شخصى و يا مصلحت خانوادگى.
بنابراين غيبت يكى از سنت‏هاى( قرآن كريم در آياتى متعدد از جمله غافر، 58؛ فتح، 23 و اسراء، 77 سخن از سنّت الهى مطرح كرده است و از مجموع اينها استفاده مى‏شود كه مقصود از سنت الهى قوانين ثابت و اساسى الهى است كه هرگز دگرگونى در آن روى نمى‏دهد. اين قوانين هم بر اقوام گذشته حاكم بوده است و هم بر اقوام امروز و آينده حكومت خواهد كرد. (تفسير نمونه، ج17، ص 435، با تلخيص)) الهى است كه در زندگى پيامبرانى همچون ادريس، نوح، صالح، ابراهيم، يوسف، موسى، شعيب، الياس، سليمان، دانيال و عيسى‏عليهم‏السلام جريان يافته است و هر يك از آن سفيران الهى به تناسب شرايط سالهايى را در غيبت بسر برده‏اند.( كمال‏الدين، ج 1، باب اول تا هفتم، ص 254 تا 300).
به همين دليل است كه در روايات از غيبت حضرت مهدى‏عليه‏السلام به عنوان يكى از سنت‏هاى پيامبران ياد شده است و يكى از دلايل غيبت آن حضرت، اجرا شدن سنّت انبياءعليهم‏السلام در زندگى حضرت مهدى‏عليه‏السلام شمرده شده است.
امام صادق‏عليه‏السلام فرموده است:
به راستى كه براى [امامِ] قائم از ما غيبتى است كه مدت آن طولانى خواهد بود. راوى گويد: دليل اين غيبت چيست اى فرزند رسول‏خداصلى الله وعليه وآله؟
حضرت مى‏فرمايد: خداوند مى‏خواهد سنت‏هاى انبياء در غيبت‏هايشان درباره آن حضرت روى دهد.( بحارالانوار، ج 52، ح 3، ص 90).
از سخن فوق اين نكته نيز آشكار مى‏شود كه سخن از غيبت امام مهدى‏عليه‏السلام سال‏ها پيش از ولادت آن بزرگوار، مطرح بوده است و پيشوايان اسلامى از پيامبر اكرم‏صلى الله وعليه وآله تا امام عسكرى‏عليه‏السلام از غيبت آن حضرت و بعضى از خصوصيات آن و آنچه در زمان غيبت اتّفاق خواهد افتاد، خبر داده‏اند و نيز وظايفى را براى مردم مؤمن در آن زمان بيان داشته‏اند.( ر.ك به منتخب الاثر، فصل دوّم، باب‏هاى 26 تا 29، صص 312 تا 340).
پيامبر اسلام‏صلى الله وعليه وآله فرموده‏اند:
مهدى‏عليه‏السلام از فرزندان من است… براى او غيبتى است و حيرتى [پريشانى] تا آنگاه كه مردمان از دين‏هاى خود گمراه شوند پس در آن زمان مى‏آيد مانند شهاب ثاقب [ستاره‏اى روشن و تابان]؛ پس زمين را از عدل و داد پر مى‏كند همانگونه كه از ظلم و ستم آكنده باشد.( كمال‏الدين، ج 1، باب 25، ح 4، ص 536).

پرسش: چه رابطه اي بين حضرت و سرداب وجود دارد ؟ آيا ايشان در سرداب غيبت نموده اند ؟

پاسخ: چگونگي تحقق غيبت براي ما روشن نيست. اما در مورد سرداب ميتوان گفت:
سرداب عبارت است از طبقه پايين ساختمان که در مناطق گرمسير به جهت حفاظت از گرماي شديد ميسازند، و اين نوع ساختمان در غالب خانههاي عراق مشاهده ميشود و سامرا نيز از آن مستثني نبوده است. امام هادي(ع) در خانه خود به جهت آسايش اهل بيتش و محافظت از گرما، چنين سردابي ساخته بودند که بعد از شهادتش به ارث، منتقل به امام عسکري(ع) شد.
مطابق تاريخ، حضرت مهدي(ع) از زمان ولادت از ديدگان مردم خصوصا حکام مخفي بود. و بعد از شهادت پدرش بر جسد او نماز گذارد و رسما غيبت خود را از آن خانه آغاز نمود. و از آنجا که سکونت حضرت و ساير اعضاي خانواده در آن سرداب بوده است، لذا مکان غيبت را به آن سرداب مقدس نسبت ميدهند. اين سرداب براي شيعيان اهل بيت(ع) از آن جهت مقدس شمرده شده است که امام زمان و پدر و جدش در آن سرداب به سر برده و عبادت به جاي آوردهاند.
البته برخي ميگويند غيبت نيز از همان سرداب آغاز شد و برخي نيز اين امر را مسلم نميدانند.
گفتني است به علت تولد و زندگي مخفيانه امام در زمان حيات پدر و همچنين آغاز غيبت با شهادت پدر و به امامت رسيدن ايشان، اظهار نظر پيرامون محل شروع غيبت مشکل است. به علاوه که اين امر مسئلهاي فرعي است. آنچه مهم است اين است که ما يقين داريم حضرت در طول دوران غيبت در ميان مردم بوده و در مجامع شرکت ميکنند نه اينکه امام تا زمان ظهور در سرداب مخفي شدهاند.

پرسش: غیبت امام زمان (عج) چند سال است ؟

پاسخ: اگر مراد شما اين است كه غيبت چه مدت است كه ادامه دارد، بايد گفت: با توجه با اين كه امام زمان(عج) در سال 260 در پرده غيبت قرار گرفته‌اند پس غيبت ايشان (تا كنون) هزار و صد و شصت و شش سال است كه به طول انجاميده است.
و اگر مي‌خواهيد بدانيد تا كي به طول مي‌انجامد و در چه سالي پايان پذيرفته و حضرت ظاهر مي‌شود بايد گفت: زمان ظهور معلوم نیست ولی می توان گفت: امام زمان(عج) زماني ظهور می کند که شرایط ظهور فراهم شده باشد. همچنين افرادی باشند که واقعا یار و یاور امام باشند و او را بشناسند. و ایمان قوی به او و اهدافش داشته باشند و لحظه ای دست از یاری و حمایت او بر ندارند. از طرفی مردم، آمادگی پذیرش حضرت را داشته و خواستار ظهورش باشند و این زمانی است که مردم در زندگی خود، یاد حضرت را زنده کنند و اعمال و رفتار و کردارشان به گونه ای باشد که نشان دهد منتظر ظهورند، وضعیت مردم جهان نيز به گونه ای باشد که منتظر ظهور موعود آسمانی باشند.
بنابر روایات حضرت مهدی(عج) از مکه و مسجد الحرام ظهور می کند. در حدیثی از امام باقر(ع) نقل شده است، «به درستی که قائم(عج) در میان گروهی به عدد اهل بدر (سیصد و سیزده نفر)، از گردنه ذی طوی(کوهی کنار مکه) پایین می آید تا آنکه پشت خود را به حجر الاسود تکیه می دهد و پرچم پیروزی را به اهتزاز در می آورد».
باید توجه داشت که همه مسلمین (چه عامه و چه خاصه) اتفاق دارند محل ظهور مکه و بر اساس بعضي از روايات مسجد الحرام است.

پرسش: غيبت امام زمان از چه زماني آغاز شده و تاکنون چند سال از آن مي گذرد؟

پاسخ: در سال 260 غيبت امام زمان(ع) شروع شد و تا كنون 1166 سال از غيبت مي‌گذرد. البته 70 سال ابتدايي معروف به غيبت صغري(كوتاه مدت) است.

پرسش: غيبت امام زمان چگونه بوده است؟ نظر اهل تسنن در اين باره چيست؟

پاسخ: 1ـ “غيبت” يعني پنهان بودن، مراد از غيبت امام زمان(عج) اين است كه ايشان زندگي پنهاني دارد. با توجه به روايات مي‌توان دريافت مراد از پنهان زيستي حضرت مهدي(عج) اين است كه مردم ايشان را نمي‌شناسند. يعني آن بزرگوار در ميان مردم مي‌باشد و آنان او را مي‌بينند؛ ولي نمي‌دانند او همان امام زمان(عج) مي‌باشد. لذا غيبت حضرت(عج) به حضرت يوسف(ع) تشبيه شده است كه با اينكه برادرانش براي خريد گندم به مصر رفتند و او را ديدند، ولي وي را نشناختند. البته در مواردي بدن حضرت نيز ديده نمي‌شود.
اكثر اهل سنت چون معتقدند امام مهدي(عج) به دنيا نيامده است، لذا براي ايشان غيبتي قائل نيستند.

پرسش: فلسلفه غيبت امام زمان چه بوده است؟

پاسخ: بيان علت حقيقي و اصلي غيبت امري دشوار و شايد دور از دسترس باشد. درباره غيبت مي‌توان، هم نگاه تاريخي داشت و هم نگاه روايي:
يك. نگاه تاريخي: وقتي به تاريخ صدر اسلام و حتي قبل از آن مي‌نگريم، به خوبي مي‌‌بينيم كه جبهه كفر و باطل براي مقابله با جبهه حق و نابودي آن، از هيچ اقدامي فروگذاري نكرده و در اين راه حتي از كشتن پيشوايان دين نيز ابايي نداشته است. آنان به خوبي مي‌دانستند ادامه حكومت دنيايي و سيطره بر مردم و كسب منافع نامشروع، زماني امكان پذير خواهد بود كه پيشوايان دين و هاديان حق را از سر راه خود بردارند لذا شهادت ائمه(ع) در دستور كار خلفاي جور قرار گرفت. آنچه وحشت و اضطراب حاكمان خودكامه را بيشتر مي‌كرد، وعده ظهور حضرت مهدي(عج) به عنوان منجي و مصلح بود. از اين رو خلفاي معاصر امام حسن عسكري(ع) ايشان را به شدت تحت نظر داشتند تا وقتي فرزند ايشان به دنيا مي‌آيد، او را در همان ابتداي زندگي به شهادت برسانند. بنابراين بسيار طبيعي است كه خداوند آخرين حجت خود را در پرده غيبت قرار دهد تا جان او حفظ شود و در موعد مقرر و زماني كه مردم آمادگي ظهور داشتند ظهور كرده و جهان را پر از عدل و داد نمايد.
دو. نگاه روايي: در روايات به علت و حكمت‌هاي متعددي اشاره شده است؛ از جمله:
الف. غيبت سري از اسرار الهي: پيامبر(ص) فرمود: “ان هذا لامر من امر الله و سر من سر الله” ؛ “اين امر الهي و سري از اسرار خداوند است”. (بحار الانوار ، ج 51، ص73).
ب. آزمايش مردم: امام علي(ع) فرمود: “به خدا قسم من و دو فرزندم شهيد مي‌شويم. خداوند در آخر الزمان مردي از فرزندانم را به خون خواهي ما بر خواهد انگيخت و او مدتي غايب مي‌شود تا مردم آزمايش شوند و گمراهان جدا گردند تا جايي كه افراد نادان مي‌گويند: خداوند ديگر به آل محمد كاري ندارد”. (غيبت نعمامي، ب10).
ج. ستم پيشه بودن انسان‌ها : امير مؤمنان(ع) فرمود: “زمين از حجت خدا خالي نمي‌ماند، ولي خداوند به دليل ستم پيشه بودن و زياده‌روي انسان‌ها، آنان را از وجود [ظاهري] حجت خود محروم مي‌سازد”(غيبت نعماني، ب10).
د. حفظ جان امام: امام باقر(ع) فرمود: “براي قائم ما قبل از آنكه به پا خيزد غيبتي است. راوي پرسيد چرا، حضرت فرمود: مي‌ترسد[از قتل]”.
برخي بر اساس روايت اول مي‌گويند: “علت اصلي غيبت، روشن نيست و آنچه از علت‌ها گفته شده(مانند حفظ جان) از آثار غيبت است، نه علت اصلي(فصلنامه انتظار، ش4، مقاله استاد طبسي).
برخي ديگر با توجه به تاريخ و روايات، علت اصلي غيبت را حفظ جان و بقيه موارد را از آثار آن مي‌دانند.
پس غيبت امري است كه سير حركت انسان‌ها، آن را ناگزير كرده و در اين فرايند بايد به گونه‌اي برنامه‌ريزي شود تا جامعه شيعه، با كمترين مشكل بتواند پذيراي آن باشد. از اين رو امامان(ع) از يك سو راه‌هاي فهم احكام را به شاگردان مي‌آموختند تا بتوانند احكام دين را در حد توان از منابع شرع استنباط و استخراج كنند و مردم را نيز به آموختن از علما و رجوع به آنها فرا مي‌خواندند و از سوي ديگر با برقراري نهاد وكالت، مردم را به رجوع به وكيلان دعوت كردند. در همين راستا از زمان امام هادي و عسكري(ع) ارتباط مستقيم را كمتر كردند و در مواردي از پشت پرده جواب سؤالات را مي‌دادند تا مردم به نديدن امام عادت كنند. به دنبال آن غيبت كوتاه مدتي(صغري)، پيش بيني شد تا مردم به واسطه نواب خاص، برخي مسائل مورد نياز را بپرسند و در ضمن رجوع دائمي به نايبان را فرا بگيرند. (ر.ك. غيبة طوسي؛ تاريخ عصر غيبتع پورسيد آقايي، اصول عقايد، مصباح؛ دادگستر جهان . اميني).

پرسش: مدت غيبت و علت ظهور حضرت در مکه چيست ؟

پاسخ: الف.علت اصلي و حقيقي آن براي ما روشن نيست، ولي توجه به چند نكته باعث مي‌شود، مكه مكان مناسبي براي ظهور باشد:
ـ مكه و كعبه قبله‌گاه مسلمين بوده و مردم هر روز بارها به آن مكان مقدس توجه پيدا مي‌كنند و در برابر آن به سجده مي‌افتند.
ـ كعبه و مكه مكان مقدسي است كه انبياي بزرگوار الهي از آدم تا خاتم(ص) به امر خدا در آنجا حاضر شده و ضمن زيارت و طواف، عبوديت خود را نشان داده‌اند.
ـ مكه زادگاه پيامبر خاتم(ص) و محل بعثت او است.
شايد ظهور حضرت مهدي(ع) در مكه بيانگر آن باشد كه ظهور آن بزرگوار در ادامه حركت همه انبياي الهي و اوصياي او و در راستاي رسالت پيامبر اكرم(ص) است و او با ظهورش مي‌خواهد قرن‌ها تلاش و مجاهدت پيامبران را به نتيجه برساند و دين حق را با استقرار كامل عدالت در جهان پياده كند.
ب. چون زمان ظهور براي ما معلوم نيست بنابراين نمي‌توانيم بگوييم غيبت چه مقدار به طول مي‌انجامد ولي از آيات و روايات استفاده مي‌شود ظهور امام زمان(ع) كه پايان دوران غيبت است با عملكرد ما و نوع اختيار و انتخاب ما رابطه دارد؛ به اين معني كه اگر انسان‌ها واقعاً ظهور امام را بخواهند و آمادگي براي ظهور داشته باشند(نه اين كه زباني باشد بلكه در زندگي عملي توجه به امام زمان باشد) و عده‌اي خود را براي ياوري آقا امام زمان(ع) آماده كنند، انشاءالله خداوند امر ظهور را مقدر خواهند كرد.